Moral Dilemmas in Humanitarian Aid Activities

Özet

Hayati önem taşıyan insani yardım faaliyetleri yüzyıllardır gelişerek devam etmekte ve afetler, savaşlar gibi olağanüstü zor durumlarda insanların temel ihtiyaçlarını sağlamak amacıyla çeşitli aktörler tarafından hayata geçirilmektedir. Son yüzyılda, değişen savaş anlayışı ve ortaya çıkan yeni savaş kavramı ile insani yardım faaliyetleri önemli bir tartışma konusu haline gelmiştir. Acıları dindirmek, var olan durumu iyileştirmek ve insani bir krizin ortaya çıkmasının önüne geçmek gibi iyi bir amaç taşıyan insani yardım faaliyetlerinin bazı durumlarda bu iyi niyetlerinin, yarardan çok zarar getirebileceği anlaşılmıştır. Bu durumun temelinde insani yardım faaliyetleri sırasında çeşitli nedenlerle yaşanan ahlaki ikilemler yer almaktadır. İnsani yardım faaliyetleri tarafsızlık, bağımsızlık, insancıllık ve ayrım gözetmeme ilkelerine dayanmaktadır fakat iç savaşlar sırasında bu ilkelere sadık kalmak zor olabilmektedir. İnsani yardım faaliyetlerinin nasıl ve neden olumsuz bir sonuç doğurduğu iyi analiz edilmelidir. Bir iç savaşta yapılan bir insani yardım faaliyetinde çeşitli nedenlerle ahlaki ikilemler yaşanabilir ve bu ikilemler çeşitli kötü sonuçlar ortaya çıkmasına neden olabilir. Tüm bunlar sonucunda ise iç savaşın süresi ve şiddeti artabilir. Böylece daha az insanın zarar görmesi hedeflenirken ahlaki ikilemler sonucunda daha fazla insanın zarar gördüğü bir ortam oluşabilmektedir. Bu durum son 50 yılda yaşanan iç savaşların neredeyse tamamında görülmüştür. Ruanda, Bosna, Nijerya, Afganistan ve Yemen İç Savaşları’nın her biri farklı coğrafyalarda olsa da benzer ahlaki ikilemleri görmek mümkündür. Ahlaki ikilemin yaşanmasına neden olan pek çok faktör bulunmaktadır. Örneğin insani yardım kuruluşları ya da insani yardım çalışanları, bağışçılar, yardım edilen toplumun yapısı, insani yardım ilkeleri, tehdit ve zorlama, yardımın araçsallaştırılması gibi unsurlar yardım faaliyetleri sırasında ahlaki ikilem yaşanmasına neden olabilmektedir. İnsani yardım ilkelerinden biri olan tarafsızlık ilkesinin sahaya göre yeniden değerlendirilmemesi sonucunda Ruanda’da savaşın bir soykırıma dönüşmesine zemin hazırlanmışken, ayrımcılık nedeniyle Bosna’da yardımların öncelikle Sırplara dağıtıldığı ve Sırp militanlarının güçlenerek savaşın şiddetini artırdığı görülmüştür. Afganistan ve Nijerya’da yardımlar siyasi nedenler ile araçsallaştırılırken, Yemen’de Husi milislerinin zorlama ve tehditleri sonucunda ahlaki ikilem yaşayan yardım çalışanları nedeniyle yardımlar, ihtiyaç sahiplerine ulaştırılamamıştır. Tüm bu örnekler sonucunda ise yaşanan insani krizler daha da derinleşerek daha fazla insanın ölümüne, yaralanmasına ve aç kalmasına neden olmuştur. İnsani Yardım faaliyetleri sırasında yaşanan ahlaki ikilemlerin tamamen önüne geçilmesi zor olabilir fakat en az seviyeye indirilebilir. Yaşanan ahlaki ikilemleri en aza indirmek için çeşitli adımlar atılmalıdır. Değişen dünya ile birlikte değişen savaş ve yardım kavramları iyi analiz edilerek yardım faaliyetlerinde ahlaki ikilemler en aza indirilmelidir. Bu noktada geçmişten ders çıkarmak, yardım verilecek bölgenin ve insanının iyi analiz edilmesi, yardım çalışanlarının ev bağışçıların seçiminde dikkatli olunması, doğru karar verme sürecinin sağlanması ve etik eğitim büyük önem taşımaktadır. Dikkat edilmesi gereken bu noktaların eksikliğinde iyi niyetle yapılan bir faaliyetin yarardan çok zarar getirdiği artık bilinmektedir. Bu çalışmada, iç savaşlarda yapılan insani yardım faaliyetlerinde yaşanan ahlaki ikilemlere değinilecektir. Ahlaki ikilemler incelenerek nedenleri ve sonuçları tartışılacaktır. Seçilen iç savaşlarda yaşanan ahlaki ikilemler ve bu ikilemler sonucunda savaşın süre ve şiddetinin nasıl etkilendiği incelenecektir. Bu çerçevede Ruanda, Bosna, Nijerya, Afganistan ve Yemen İç Savaşları başta olmak üzere son 50 yılda yaşanan çeşitli iç savaşlarda yapılan insani yardım faaliyetlerinde yaşanan ahlaki ikilemler ele alınacaktır. Ardından ise iç savaşlarda yapılan insani yardım faaliyetlerinde yaşanan ahlaki ikilemlerin nasıl çözüleceği tartışılarak yardım faaliyetlerinin savaşın süre ve şiddetini artırmasının nasıl önüne geçilebileceği analiz edilecektir.